काव्यगीता अध्याय २ : सांख्ययोगांतर्गत स्थितप्रज्ञ लक्षणे (Sthitapradnya Lakshane)
अध्याय २ : सांख्ययोगांतर्गत स्थितप्रज्ञ लक्षणे
अर्जुन वदला सांग केशवा स्थितप्रज्ञ या कसा दिसे ।
कसे बोलतो कसे चालतो लक्षण त्याचे काय असे ।
प्रश्न ऐकुनी उत्तर देता वासुदेव तो मनी हसे ।
धनंजया तुज ऐक सांगतो स्थितप्रज्ञ हा असा दिसे ।।१।।
निश्चयात्मिका बुद्धी ज्याची दृढ हे ज्याचे ध्येय असे ।
बुद्धीला नच पडती शाखा मोही न तो कधी फसे ।
बोले ना जो अज्ञपणाने संयम ज्याचा धर्म असे ।
धनंजया तुज ऐक सांगतो स्थितप्रज्ञ हा असा दिसे।।२।।
विषयभोग जो दूर ठेवितो ऐश्वर्याची आस नसे ।
भक्तिपूर्ण हि सेवावृत्ती अंतर ज्याचे शुद्ध असे ।
योगक्षेम रक्षा प्राप्ती अन त्रिगुणांच्या जो पार असे ।
धनंजया तुज ऐक सांगतो स्थितप्रज्ञ हा असा दिसे।।३।।
मनोवासना टाकुनि देतो चिन्मयगोडी ज्यास असे ।
क्षुब्ध कधी ना होतो दु:खी सुखास तो आसक्त नसे ।
भय क्रोध आसक्ती त्यजुनि स्थिरबुद्धी हा मुनी असे ।
धनंजया तुज ऐक सांगतो स्थितप्रज्ञ हा असा दिसे।।४।।
ना हर्षे हा शुभघटिकेने दुर्घटनी ना कष्टि दिसे ।
हानीची त्या नसते चिंता लाभाचीही तमा नसे ।
संतूलित ते चित्त ठेउनी नित्यानिरंतर सदा असे ।
धनंजया तुज ऐक सांगतो स्थितप्रज्ञ हा असा दिसे।।५।।
कासव कवचामध्ये घेई ओढुनि सारे अंग जसे ।
विषयामधुनी काढुनि घेई स्थितप्रज्ञ सर्वांग तसे ।
विषयासक्ती सरुनी ज्याच्या आत्मप्रचीती मनी वसे ।
धनंजया तुज ऐक सांगतो स्थितप्रज्ञ हा असा दिसे।।६।।
जसा भोवरा स्वाहाकारी वस्तू जी जी त्यात फसे ।
सर्व इंद्रिया अधीन होती सद्बुद्धी अपवाद नसे ।
परी वीर जो असे निग्रही प्रभुचरणी जो लीन असे ।
धनंजया तुज ऐक सांगतो स्थितप्रज्ञ हा असा दिसे।।७।।
आसक्ती विषयाच्या उदरामधे जन्म हि घेत असे ।
आसक्तीच्या उदरी वाढे कटूवासना बीज असे ।
जाणे जो क्रोधाच्या जन्मा हीच वासना मूळ असे ।
धनंजया तुज ऐक सांगतो स्थितप्रज्ञ हा असा दिसे।।८।।
क्रोधाने संमोहन होई संमोही स्मृतिभ्रंश असे ।
स्मृतिभ्रंशाने बुद्धिनाश हा मानवप्राण्या अटळ असे ।
दूर ठेवितो बुद्धिनाश जो विषयांपायी पतित नसे ।
धनंजया तुज ऐक सांगतो स्थितप्रज्ञ हा असा दिसे।।९।।
रागद्वेष जो दूर ठेउनी इंद्रिय निग्रह करीतसे ।
स्वातंत्र्याची चौकट जाणुनि मर्यादेला रखतसे ।
होतो तो सत्पात्र कृपेचा सुधीर जीवनमुक्त असे ।
धनंजया तुज ऐक सांगतो स्थितप्रज्ञ हा असा दिसे।।१०।।
स्वैराचाऱ्या नसते बुद्धी भावनीकता कधी नसे ।
भाव अभावी नसते शांती नसता शांती सूख नसे ।
सोडी ना जो नाव तुफानी नाविक जो अतिदक्ष असे ।
धनंजया तुज ऐक सांगतो स्थितप्रज्ञ हा असा दिसे।।११।।
सागरास या मिळती सरिता उदधि तरिही शांत असे ।
इच्छांच्या धारांना पाही अंतरात विश्रांत असे ।
ढळते नच ती शांती जयाची चित्ती जो निवांत असे ।
धनंजया तुज ऐक सांगतो स्थितप्रज्ञ हा असा दिसे।।१२।।
स्थिरचर सृष्टी निजली असता जया अंतरी जाग असे ।
सृष्टीच्या कर्माच्या वेळी रात्र तयाची होत असे ।
विश्वाची जो वाही चिंता अंतर्दर्शी मुनी असे ।
धनंजया तुज ऐक सांगतो स्थितप्रज्ञ हा असा दिसे।।१३।।
सांगे अंती ऐक अर्जुना विषयत्याग जो करीतसे ।
तटस्थतेने पाही विषयाआहारी जो जात नसे ।
मोह अहंता टाकी ज्याला स्वामित्वाची आस नसे ।
धनंजया तुज ऐक सांगतो स्थितप्रज्ञ हा असा दिसे।।१४।।
राजेंद्र (?) १९ एप्रिल १९९९
